Sinemada Müziğin İşlevleri

1920’lerin sonlarına kadar süren sessiz sinema döneminde yönetmenler, filmlerini yalnızca fotoğraf karelerini birleştirerek izleyiciyle buluşturmayı tercih etti. Aslında bu durum salt tercihten ibaret değil görüntü ile sesi eşleme konusundaki teknik yetersizliklerin de bir sonucuydu. Hareketlerin yanında sesle duygu aktarımı, insanlık tarihinin en eski çağlarından bugünlere kadar uzanmaktadır. 1900’lerin başına kadar ise insanlar; tiyatro, müzikal, opera gibi performanslarda müziğin yoğun kullanımına alışkındı. 1920’lerle birlikte her sinema salonunda bir piyanistin bulunup görüntüye doğaçlama müzikle eşlik etmesiyle başlayan macera, tecrübeleri arkasına alarak müziğin sinemada farklı kullanım şekillerini oluşturdu. Sinemada müzik, projeye göre bir ya da birden fazla işleve sahip olabilmektedir. Örneklerle bu işlevlerin detaylarına inelim.

1. Müneccimlik 1930’ların film müziği bestecisi George Antheil, “kişiler ne olup biteceğini bilmez ama müzik hep bilir” diyor. Korku ve gerilim filmlerinde müziğin müneccimlik yapması sıkça rastlanan bir durumdur. Müzik, bir sonraki sahneyle ilgili ipucunu görüntüden önce verir. Jaws filminde yarım aralığı duyduğumuzda köpek balığının insanlara doğru yaklaştığını farkederiz.

2. Ketumluk Özellikle sanat filmlerinde sıkça rastlanan bu kullanımda, film içerisinde müzik ya hiç kullanılmaz ya da yok denilecek kadar az kullanılır. Müziğin işlevi hiçbir şey anlatmaya kalkışmamasıdır. Yönetmenler anlatımlarını, tıpkı gerçek dünyadaki gibi müziksiz, salt haliyle gerçekleştirirken müziğin abartısından kaçmış olurlar. Müziğin duygu yönlendirmesine izin vermeden yorumu izleyiciye bırakmayı tercih ederler. Nuri Bilge Ceylan, Kış Uykusu filminde Schubert’in “Piano Sonata No 20 in A Major” eserini kullanmayı tercih etti. Üç saatten fazla süren filmde müziğin süresi ve etkisi yok denecek kadar azdı.

3. Abartma Dram filmlerinde sıkça rastlanan bu kullanımın Hollywood yapımlarında tepe noktaya ulaştığı görülür. Türkiye’de ise özellikle arabeskin tavan yaptığı dönemlerde şarkıcı-oyuncu filmlerinde müziğin ajitasyon unsuru olarak kullanımı abartıya örnek teşkil eder. Yönetmen, görüntüyle anlatımının eksik kaldığını düşündüğü yerlerde bu kullanımı tercih edebilir. Özellikle diyalog altlarında da müzik kullanımıyla anlam pekiştirilir. Babam ve Oğlum’un “açaydım kollarımı” sahnesi, Bourne Ultimatum’un hareketli kovalama sahneleri, Armageddon’un uzay aracına gidiş sahnesi ile bu işlevi örneklemek mümkündür. Alfred Hitchcock’un Sapık filminin banyo sahnesinde Janet Leigh’in çığlıkları kemanların glissandosuyla* kuvvetlendirilmiştir.

4. Bütünlük Oluşturma Kişi ve durumlara atanan temalarla filmin başından sonuna müzikal anlamda bir bütünlük yaratılır. Temalar üzerinden varyasyonlar (çeşitlemeler) gerçekleştirilerek izleyicinin melodilere alışması ve ardından aşinalık oluşması amaçlanır. Star Wars’tan Çağrı’ya, Karayip Korsanları’ndan Hababam Sınıfı’na hafızamıza birçok filmin teması kazınmıştır. Tüm Burton’ın Alice Harikalar Diyarında’sında Danny Elfman’ın Alice için üretmiş olduğu tema buna örnek olarak gösterilebilir.

5. Süreklilik Sağlama Farklı sahnelerdeki duygu geçişlerini birbirine görünmez bir şekilde bağlamaya yarar müzik. Süreklilik sağlayarak izleyicinin bütünlükten kopmasını önler. Genellikle diyalogsuz, sahneler arasındaki geçişlerde kullanılan müzikler bu anlatıma örnek teşkil edebilir. “Görüntünün Müziği Müziğin Görüntüsü” kitabında bu işlevle ilgili “Müzik; ışıklandırma, çekim ölçeği, kurgu gibi anlatı tekniğidir” diye bahseder. Biutiful filminde Gustavo Santaolalla’nın müziği üretimi ve kullanımı sürekliliği sağlamak yönünde olmuştur.

Anlatımın sesten bağımsız olarak yalnızca görüntü ve müziğe verildiği filmlerde yukarıdaki işlevlerin çoğunu beraber gözlemlemek mümkündür. Charlie Chaplin’in filmleri, Tom ve Jerry, The Artist gibi filmlerde ve animasyonlarda bunu görebiliriz.

* Glissando: Kaydırarak çalma

– Feridun Emre Dursun

Yukarıda ismi geçen film müziklerinin tümünü aşağıdaki çalma listesinde sizler için derledik.